ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ (1666)
[For English Version – Click Here]
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਿੱਖ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਮਾਘ ਮਹੀਨੇ ਦੀ 7 ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਮੌਕੇ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਅਨੁਸਾਰ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਨੂੰ ਪਟਨਾ, ਬਿਹਾਰ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ।
“ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ” ਸ਼ਬਦ ਡੂੰਘੇ ਪ੍ਰਤੀਕਾਤਮਕ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੇ ਜਨਮ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਇੱਕ ਗੁਰੂ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਹਨੇਰੇ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ, ਨਿਰਭੈਤਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੇ ਸਰੂਪ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ ਵਜੋਂ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਦਾ ਤਿਉਹਾਰ ਰੂਹਾਨੀ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਇੱਕ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਾਰਮਿਕ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਅਤੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਏ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਲਈ ਕੀਤੀਆਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਹੈ। ਦਿਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਲੂਸ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਭਜਨ ਗਾਇਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ, ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਲੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾ ਅਤੇ ਏਕਤਾ ਦਾ ਇਹ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਜਸ਼ਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰਪੁਰਬ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂ ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਠ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 48 ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਠ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਭਿਆਸ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿਅਕਤੀ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪਵਿੱਤਰ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ, ਭਾਈਚਾਰੇ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿਚ ਸੁੰਦਰ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸਿੱਖ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਜਨ ਪਾਠਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਡੂੰਘਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਸ਼ਨ ਘਰਾਂ ਤੱਕ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਪਰਿਵਾਰ ਭੋਜਨ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਦੇਣ ਦੇ ਇੱਕ ਤਰੀਕੇ ਵਜੋਂ ਸੇਵਾ (ਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ) ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਪੁਰਬ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪ੍ਰਤੀਬਿੰਬ, ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਪਰਿਭਾਸ਼ਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਮੁੜ ਪੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਲਿਆਇਆ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦੇ ਮਾਰਗ ਤੇ ਚੱਲਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਵਸਰ ਹੈ। ਹਰ ਸਾਲ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖ ਇਸ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਦਸਵੇਂ ਗੁਰੂ (1666-1708) ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਗੁਰਪੁਰਬ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸਨ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ, ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਸ਼ਹਿਰ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ ਬਣਾਇਆ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਿੱਖੀਆਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੇਮਿਸਾਲ ਆਗੂ ਬਣਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ (ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਫਾਰਸੀ, ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ) ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਸਮੇਤ ਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਸ਼ਾਖਾਵਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਨਾਲ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਅਤੇ ਪਰੰਪਰਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਮਰੱਥਾ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦੇ ਹੋਏ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ। ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਇੱਕ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕੇਂਦਰ ਸੀ, ਅਤੇ ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਫਲਸਫੇ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖਿਆ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਮੁਢਲੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਹੋਵੇ, ਅਤੇ ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਥਿਤੀਆਂ ਤੋਂ ਆਈ ਹੈ ਜੋ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਵੇਖੀਆਂ ਸਨ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਸਿੱਖੀਆਂ – ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਮਾਰਸ਼ਲ ਆਰਟਸ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕਤਾ ਤੱਕ। ਉਸਨੇ ਕਮਾਲ ਦੇ ਗੁਣ ਦਿਖਾਏ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਘੜਨ ਲਈ ਆਪਣੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਣੇ (1675)
ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ, ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਨੌਜਵਾਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ ਨੇ ਸਿਰਫ ਨੌਂ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਇਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਆਗੂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਬਣ ਗਏ। ਆਪਣੀ ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮੋਢੇ ਨਾਲ ਨਿਭਾਇਆ।
ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ (1699)
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਘਟਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਗਠਨ ਹੈ, ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ ਹੈ। 1699 ਵਿੱਚ ਵਿਸਾਖੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਪ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਦੀਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਸਮਾਗਮ ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸੰਚਾਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ।
ਖਾਲਸੇ ਲਈ ਦਰਸ਼ਨ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਅਨੁਭਵਾਂ ਅਤੇ ਨਿਰੀਖਣਾਂ ਨੇ ਖਾਲਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਨੂੰ ਰੂਪ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ ਦੁਆਰਾ ਦਰਪੇਸ਼ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਖਰੀ ਪਛਾਣ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ਦੇ ਉਸਦੇ ਫੈਸਲੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਨੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਅਸਥਾਈ ਆਗੂ ਵਜੋਂ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਭੂਮਿਕਾ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਉਸ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ, ਮਾਰਸ਼ਲ ਸਿਖਲਾਈ, ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਔਖੇ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਉਸ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਲਈ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਸਨ, ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ (1708)
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਅਤੇ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਦੁਖਦਾਈ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਉਹ 1708 ਵਿੱਚ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਵਿਦਾ ਹੋ ਗਿਆ, ਆਪਣੇ ਪਿੱਛੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਭੂਸੱਤਾ ਸੰਪੰਨ ਸਿੱਖ ਪਛਾਣ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਸਮਾਜ ਛੱਡ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਦੁਨੀਆ ਭਰ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ‘ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨ, ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ੁਭ ਮੌਕੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨਾਲ ਜੁੜੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਸਰੋਤ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ
ਸਮਾਨਤਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਜਾਤ, ਨਸਲ ਜਾਂ ਲਿੰਗ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਗੁਰੂ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਹਰ ਕੋਈ ਬਰਾਬਰ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ, ਬਪਤਿਸਮਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਭਾਈਚਾਰਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਇਆ, ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ।
ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦੇ ਕੱਟੜ ਵਕੀਲ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਅਤੇ ਮਜ਼ਲੂਮਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ। ਗੁਰੂ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਨੈਤਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਦਾ ਟਾਕਰਾ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸੱਚ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਅਜਿਹੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਹਰੇਕ ਵਿਅਕਤੀ, ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਮਾਣ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਖਾਲਸੇ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਬਰਾਬਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਅੰਦਰ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਤਬਦੀਲੀ ਵਾਲਾ ਕਦਮ ਸੀ।
ਜਸ਼ਨ
ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ
ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਇੱਕ ਜੀਵੰਤ ਅਤੇ ਅਨੰਦਮਈ ਜਲੂਸ ਹੈ ਜੋ ਜਸ਼ਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰਾ ਇੱਕਠੇ ਹੋ ਕੇ ਭਜਨ ਗਾਇਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਕੀਰਤਨ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰ ਜਾਂ ਕਸਬੇ ਦੀਆਂ ਗਲੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਜਲੂਸ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾਣਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਸਿੱਖ ਸ਼ਰਧਾ ਦਾ ਜਨਤਕ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਸਾਧਨ ਹੈ। ਇਹ ਏਕਤਾ, ਸ਼ਾਂਤੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਅਖੰਡ ਪਾਠ
ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਕੇਂਦਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਰੰਤਰ, ਨਿਰਵਿਘਨ ਪਾਠ ਹੈ। ਇਸ ਰੀਡਿੰਗ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੋਣ ਵਿੱਚ ਆਮ ਤੌਰ ‘ਤੇ 48 ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਰੀਲੇਅ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਅਖੰਡ ਪਾਠ ਨੂੰ ਇੱਕ ਡੂੰਘੀ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਗਤੀਵਿਧੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ, ਮਾਰਗਦਰਸ਼ਨ ਅਤੇ ਅਸੀਸਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਅਕਸਰ ਵਾਰੀ-ਵਾਰੀ ਪਾਠ ਵਿਚ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਸਜਾਵਟ
ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਦੇ ਸ਼ੁਭ ਮੌਕੇ ਦੀ ਯਾਦ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਧਿਆਨ ਅਤੇ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਨਾਲ ਸਜਾਇਆ ਅਤੇ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਸਜਾਵਟ ਵਿੱਚ ਅਕਸਰ ਜੀਵੰਤ ਫੁੱਲ, ਲਾਈਟਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਤਮਕ ਡਿਸਪਲੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਮੌਕੇ ਦੀ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਣ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਇੱਕ ਅਨੰਦਮਈ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਇਰਾਦਾ ਹੈ। ਭਾਈਚਾਰਕ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ: ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਸੁੰਦਰੀਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਰਗਰਮੀ ਨਾਲ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਵਲੰਟੀਅਰਾਂ ਲਈ ਸਜਾਵਟ ਲਈ ਆਪਣਾ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਣ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੋਣਾ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ।
ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਭਜਨ ਪਾਠ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਦੌਰਾਨ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਾਰਥਨਾ ਸੈਸ਼ਨ ਅਤੇ ਭਜਨ ਪਾਠ ਕਰਵਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਸੈਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਭਜਨ ਅਤੇ ਬਾਣੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ, ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਾਠਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਨ ਲਈ ਇਕੱਠੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ।
ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਲੰਗਰ
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸਮਾਜ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਦੇਣ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਮੌਕਾ ਹੈ। ਲੰਗਰ, ਇੱਕ ਕਮਿਊਨਿਟੀ ਰਸੋਈ, ਸਾਰੇ ਸੈਲਾਨੀਆਂ ਨੂੰ ਮੁਫਤ ਭੋਜਨ ਪਰੋਸਦਾ ਹੈ, ਚਾਹੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਲੰਗਰ ਬਰਾਬਰਤਾ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਦੇ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਦਇਆ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਹਾਇਤਾ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ਇੱਕ ਬਹੁਪੱਖੀ ਜਸ਼ਨ ਹੈ ਜੋ ਅਧਿਆਤਮਿਕ, ਸੰਪਰਦਾਇਕ ਅਤੇ ਸੇਵਾ-ਮੁਖੀ ਗਤੀਵਿਧੀਆਂ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ। ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਬਲਕਿ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ, ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਦੀਆਂ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ‘ਤੇ ਵੀ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।
ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਨੈਤਿਕ ਜੀਵਨ
ਹਿੰਮਤ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ਬੇਮਿਸਾਲ ਸਾਹਸ ਅਤੇ ਨਿਡਰਤਾ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦਿੱਤੀ। ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਉਸਦੀ ਅਟੁੱਟ ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸਭ ਤੋਂ ਚੁਣੌਤੀਪੂਰਨ ਸਥਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ, ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਖੜੇ ਹੋਣ ਲਈ ਇੱਕ ਨੈਤਿਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਖਾਲਸਾ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕੌਮ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ‘ਤੇ ਭੇਦਭਾਵ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਦਿਵਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਰ ਕੋਈ, ਭਾਵੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਕੋਈ ਵੀ ਹੋਵੇ, ਰੱਬ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿਚ ਬਰਾਬਰ ਹੈ। ਇਹ ਸਬਕ ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜਿਕ ਨਿਆਂ ਅਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥਤਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੱਡੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੀ ਦਿਲ ਦਹਿਲਾਉਣ ਵਾਲੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਜੋ ਸਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਜੋ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇਣ ਦੀ ਉਸਦੀ ਇੱਛਾ, ਮਹਾਨ ਭਲੇ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਨਿਰਸਵਾਰਥਤਾ ਦੀਆਂ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਸਿਖਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਅਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ, ਧਰਮ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੇ ਨੈਤਿਕ ਫਰਜ਼ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧਾਰਮਿਕਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ੁਲਮ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ, ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰੱਥ ਹਨ।
ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਨੁਸ਼ਾਸਨ ਅਤੇ ਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸ਼ਰਧਾ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ। ਅਰਦਾਸ, ਸਿਮਰਨ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ (ਰਹਿਤ ਮਰਿਯਾਦਾ) ਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਰੁਟੀਨ ਦਾ ਪਾਲਣ ਕਰਨਾ ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਲਈ ਨੈਤਿਕ ਲੋੜਾਂ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਸਬੰਧ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਸਸ਼ਕਤੀਕਰਨ ਅਤੇ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖਾਲਸਾ ਸਾਜ ਕੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ “ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ” ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਦਿੱਤੀ। ਇਹ ਨੈਤਿਕ ਸਬਕ ਸਵੈ-ਨਿਰਭਰਤਾ, ਸ਼ਕਤੀਕਰਨ, ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਲਈ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਅਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਅੰਤਰ-ਧਰਮ ਸਦਭਾਵਨਾ
ਅਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਸਦਭਾਵਨਾ ਲਈ ਬੋਲਿਆ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਨੈਤਿਕ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਵਿਭਿੰਨਤਾ ਦਾ ਆਦਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਭਾਈਚਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਦਾਰੀ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ‘ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ
ਸੇਵਾ, ਜਾਂ ਨਿਰਸਵਾਰਥ ਸੇਵਾ ਦਾ ਵਿਚਾਰ, ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਨੈਤਿਕ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਅਨੁਯਾਈਆਂ ਨੂੰ ਦਇਆ ਅਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦੇ ਹੋਏ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਲਈ ਦਿਆਲਤਾ, ਦਾਨ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨੈਤਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਸੁੰਦਰ ਟੇਪਸਟਰੀ ਬੁਣਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਬਹਾਦਰੀ, ਦਇਆ ਅਤੇ ਨਿਆਂ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਅਤੇ ਨੈਤਿਕ ਸਫ਼ਰਾਂ ‘ਤੇ ਅਗਵਾਈ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ।
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ, ਪੰਜਵਾਂ ਮੁਗਲ ਬਾਦਸ਼ਾਹ, ਆਰਥੋਡਾਕਸ ਇਸਲਾਮੀ ਅਭਿਆਸਾਂ ਅਤੇ ਨੀਤੀਆਂ ਦੀ ਸਖਤੀ ਨਾਲ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਗੈਰ-ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਭਾਰੀ ਟੈਕਸ ਲਗਾਏ ਅਤੇ ਸਖਤ ਇਸਲਾਮੀ ਕਾਨੂੰਨ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਸਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਰੱਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।
ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਹੋਈ
ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਚਲਦੀ ਹੈ, ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਦੌਰਾਨ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਲਈ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਵਜੋਂ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ ਅਤੇ ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਸਰਣ ਕਰਨ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰੇਗਾ।
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਵਾਬ
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਸ਼ਿੱਦਤ ਅਤੇ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ ਪ੍ਰਗਟਾਈ। ਉਸਨੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੀ ਇਸਲਾਮ ਕਬੂਲ ਕਰਨ ਦੀ ਪੇਸ਼ਕਸ਼ ਨੂੰ ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਠੁਕਰਾ ਦਿੱਤਾ।
ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਇਨਕਾਰ ਤੋਂ ਨਿਰਾਸ਼ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ ਇੱਕ ਚੁਣੌਤੀ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀ। ਉਸਨੇ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਬ੍ਰਹਮ ਸੁਰੱਖਿਆ ਹੈ, ਤਾਂ ਉਸਨੂੰ ਉਸਦਾ ਸਿਰ ਵੱਢ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਤੁਰੰਤ ਪੁਨਰ-ਉਥਾਨ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ, ਅਤੇ ਇੱਕ ਹੀ ਝਟਕੇ ਨਾਲ, ਉਸਨੇ ਸਰਵਸ਼ਕਤੀਮਾਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਨਿਹਚਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ, ਇੱਕ ਬੱਕਰੀ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ।
ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਦਾ ਸੁਨੇਹਾ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਧਰਮ ਪਰਿਵਰਤਨ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਨ ਅਤੇ ਸਿਰ ਕਲਮ ਕਰਨ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲਤਾ ਅਤੇ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਆਜ਼ਾਦ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦੇ ਅਧਿਕਾਰ ਦਾ ਇੱਕ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਚਨਬੱਧਤਾ, ਸੰਭਾਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਉਸਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਾ ਸਰੋਤ ਬਣ ਗਈ।
ਨਿੱਜੀ ਵੇਰਵੇ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਮੂਲ ਨਾਮ: ਗੋਬਿੰਦ ਰਾਏ
ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਮਿਤੀ: 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਈ
ਮੌਤ ਦੀ ਮਿਤੀ: 7 ਅਕਤੂਬਰ, 1708
ਮੌਤ ਦਾ ਸਥਾਨ: ਹਜ਼ੂਰ ਸਾਹਿਬ, ਨਾਂਦੇੜ, ਭਾਰਤ
ਉਮਰ (ਮੌਤ ਦੇ ਸਮੇਂ): 42
